Jan (Lukas Ignatius) Dismas Zelenka (Louňovice pod Blaníkem (Duits: Launowitz) (in Bohemen)), 16 oktober 1679 - Dresden, 23 december 1745) is contrabassist en componist.
Over zijn leven is weinig bekend. Vast staat dat hij Johann Sebastian Bach en zonen persoonlijk heeft gekend en dat Bach hem tot een van de belangrijkste componisten van zijn tijd rekende. Aan het begin van de twintigste eeuw was zijn werk vrijwel geheel in de vergetelheid geraakt; pas sinds de jaren zeventig wordt zijn werk weer met enige regelmaat uitgevoerd.
Zelenka ontvangt zijn eerste muzieklessen waarschijnlijk van zijn vader, de cantor en organist van Launowitz, nabij Praag. Hij bezoekt daarna zeer waarschijnlijk het Jezuïetencollege Collegium Clementinum te Praag, waarvoor hij in de periode 1704-1723 ook enkele composities aanlevert. In 1709 blijkt hij als musicus verbonden aan de huishouding van de adellijke Praagse Von Hartigfamilie. In 1710-1711 verhuist hij naar Dresden waar hij als bassist in de hofkapel van August de Sterke wordt aangenomen. Dit orkest, waaraan Zelenka voor de rest van zijn leven verbonden blijft, zal gaandeweg uitgroeien tot een van de beste orkesten van Europa.
De jaren 1716-1719 staan voor Zelenka in het teken van studie en verdieping. Veel blijft over deze periode onduidelijk: bezocht hij in deze jaren inderdaad Venetië, waarvoor in 1715 in de hofkas geld vrijgemaakt werd, en was hij daar enige tijd leerling van de componist Antonio Lotti? In elk geval verbleef hij vanaf 1716 met grote regelmaat in Wenen, waar hij onderricht kreeg in contrapunt van de in zijn tijd vermaarde keizerlijke kapelmeester Johann Joseph Fux. In Wenen gaf Zelenka zelf ook les in contrapunt aan Johann Joachim Quantz.
Terug in Dresden neemt Zelenka vanaf 1719 samen met kapelmeester Johann David Heinichen het op zich de composities te verzorgen voor de hofkerk van Augustus de Sterke. Vanaf 1720 zal Dresden onder hun handen uitgroeien tot het centrum van katholieke kerkmuziek in de Duitstalige landen. De belangrijkste composities van Zelenka in deze jaren zijn zijn 27 Responsoria pro Hebdomada Sancta (ZWV 55) en zijn tegenwoordig bekendste werk: zijn zes triosonates (ZWV 181), vooruitstrevende kamermuziek waarvan de structurele en thematische complexiteit in deze periode alleen in het werk van Johann Sebastian Bach te vinden is.
In 1721-1722 bezoekt Zelenka Praag en in 1723 ontvangt hij van het Collegium Clementinum de opdracht om een Melodrama de Sancta Wenceslao (ZWV 175) te componeren ter gelegenheid van de kroning van keizer Karel VI tot koning van Bohemen. De uitvoering in september 1723 in het bijzijn van het keizerlijke echtpaar wordt voor Zelenka een artistieke triomf. Wellicht ook in samenhang met de kroningsfeesten ontstaan in 1723 een aantal orkestwerken (ZWV 186-189).
Vanaf 1726 begint Zelenka een lijst op te stellen van zijn composities. Ondanks zijn grote inzet voor de Dresdense hofkapel in deze jaren (hij neemt veelvuldig de plaats in van de ziekelijke kapelmeester Heinichen), blijft hij het magere salaris behouden van een gewoon orkestlid. Als Heinichen in 1729 sterft, neemt Zelenka al diens verantwoordelijkheden op zich. Het is uit enkele petities aan zijn werkgever duidelijk dat de componist verwacht dat hij Heinichen nu zal kunnen opvolgen. Deze verwachting komt niet uit. Waarschijnlijk omdat hij de modieuze nieuwe opera in zijn stad wil bevorderen, benoemt de Dresdense keurvorst in 1733 niet de meer traditionele Zelenka maar de jongere aanstormende operacomponist Johann Adolf Hasse tot kapelmeester. In plaats daarvan ontvangt de oudere componist enkele jaren later de nieuwe titel 'Kerkmuziekcomponist' en een verhoging van zijn salaris.
Vanaf 1733 loopt de compositorische activiteit van Zelenka snel terug. Zijn gezondheid laat vanaf 1735 waarschijnlijk steeds meer te wensen over en er zijn aanwijzingen dat hij betrokken raakt in een slepende rechtszaak. Desondanks ontstaan in deze jaren zijn belangrijkste werken: vijf missen, waaronder de drie zogenaamde 'Missae Ultimae' (1740-1741). Hij sterft in 1745, ongehuwd, enkele dagen voor Kerstmis. Er is geen enkel schilderij of afbeelding van hem bekend. Ook over zijn persoon is vrijwel niets bekend: in de negentiende eeuw merkt een musicoloog op dat tijdgenoten hem beschouwden als “een gereserveerde, bijgelovige katholiek, maar ook een respectabele, stille, eenvoudige man”.
Over zijn leven is weinig bekend. Vast staat dat hij Johann Sebastian Bach en zonen persoonlijk heeft gekend en dat Bach hem tot een van de belangrijkste componisten van zijn tijd rekende. Aan het begin van de twintigste eeuw was zijn werk vrijwel geheel in de vergetelheid geraakt; pas sinds de jaren zeventig wordt zijn werk weer met enige regelmaat uitgevoerd.
Zelenka ontvangt zijn eerste muzieklessen waarschijnlijk van zijn vader, de cantor en organist van Launowitz, nabij Praag. Hij bezoekt daarna zeer waarschijnlijk het Jezuïetencollege Collegium Clementinum te Praag, waarvoor hij in de periode 1704-1723 ook enkele composities aanlevert. In 1709 blijkt hij als musicus verbonden aan de huishouding van de adellijke Praagse Von Hartigfamilie. In 1710-1711 verhuist hij naar Dresden waar hij als bassist in de hofkapel van August de Sterke wordt aangenomen. Dit orkest, waaraan Zelenka voor de rest van zijn leven verbonden blijft, zal gaandeweg uitgroeien tot een van de beste orkesten van Europa.
De jaren 1716-1719 staan voor Zelenka in het teken van studie en verdieping. Veel blijft over deze periode onduidelijk: bezocht hij in deze jaren inderdaad Venetië, waarvoor in 1715 in de hofkas geld vrijgemaakt werd, en was hij daar enige tijd leerling van de componist Antonio Lotti? In elk geval verbleef hij vanaf 1716 met grote regelmaat in Wenen, waar hij onderricht kreeg in contrapunt van de in zijn tijd vermaarde keizerlijke kapelmeester Johann Joseph Fux. In Wenen gaf Zelenka zelf ook les in contrapunt aan Johann Joachim Quantz.
Terug in Dresden neemt Zelenka vanaf 1719 samen met kapelmeester Johann David Heinichen het op zich de composities te verzorgen voor de hofkerk van Augustus de Sterke. Vanaf 1720 zal Dresden onder hun handen uitgroeien tot het centrum van katholieke kerkmuziek in de Duitstalige landen. De belangrijkste composities van Zelenka in deze jaren zijn zijn 27 Responsoria pro Hebdomada Sancta (ZWV 55) en zijn tegenwoordig bekendste werk: zijn zes triosonates (ZWV 181), vooruitstrevende kamermuziek waarvan de structurele en thematische complexiteit in deze periode alleen in het werk van Johann Sebastian Bach te vinden is.
In 1721-1722 bezoekt Zelenka Praag en in 1723 ontvangt hij van het Collegium Clementinum de opdracht om een Melodrama de Sancta Wenceslao (ZWV 175) te componeren ter gelegenheid van de kroning van keizer Karel VI tot koning van Bohemen. De uitvoering in september 1723 in het bijzijn van het keizerlijke echtpaar wordt voor Zelenka een artistieke triomf. Wellicht ook in samenhang met de kroningsfeesten ontstaan in 1723 een aantal orkestwerken (ZWV 186-189).
Vanaf 1726 begint Zelenka een lijst op te stellen van zijn composities. Ondanks zijn grote inzet voor de Dresdense hofkapel in deze jaren (hij neemt veelvuldig de plaats in van de ziekelijke kapelmeester Heinichen), blijft hij het magere salaris behouden van een gewoon orkestlid. Als Heinichen in 1729 sterft, neemt Zelenka al diens verantwoordelijkheden op zich. Het is uit enkele petities aan zijn werkgever duidelijk dat de componist verwacht dat hij Heinichen nu zal kunnen opvolgen. Deze verwachting komt niet uit. Waarschijnlijk omdat hij de modieuze nieuwe opera in zijn stad wil bevorderen, benoemt de Dresdense keurvorst in 1733 niet de meer traditionele Zelenka maar de jongere aanstormende operacomponist Johann Adolf Hasse tot kapelmeester. In plaats daarvan ontvangt de oudere componist enkele jaren later de nieuwe titel 'Kerkmuziekcomponist' en een verhoging van zijn salaris.
Vanaf 1733 loopt de compositorische activiteit van Zelenka snel terug. Zijn gezondheid laat vanaf 1735 waarschijnlijk steeds meer te wensen over en er zijn aanwijzingen dat hij betrokken raakt in een slepende rechtszaak. Desondanks ontstaan in deze jaren zijn belangrijkste werken: vijf missen, waaronder de drie zogenaamde 'Missae Ultimae' (1740-1741). Hij sterft in 1745, ongehuwd, enkele dagen voor Kerstmis. Er is geen enkel schilderij of afbeelding van hem bekend. Ook over zijn persoon is vrijwel niets bekend: in de negentiende eeuw merkt een musicoloog op dat tijdgenoten hem beschouwden als “een gereserveerde, bijgelovige katholiek, maar ook een respectabele, stille, eenvoudige man”.
Tot zover Wikipedia over de grote Zelenka. De enige op deze wereld die iets aan zijn bekendheid doet op YouTube is meneer Sealknebrot (Torben Klaes, Duits clavecinist en bespeler van de viola da gamba): http://www.youtube.com/user/sealknebrot. Hulde voor hem!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten